Το ερώτημα του πότε αποκτούμε συνείδηση επανεξετάζεται υπό το φως νέων πειραμάτων με βρέφη, τα οποία δείχνουν ότι η συνείδηση ίσως εμφανίζεται πριν τη γέννηση, στα τελευταία στάδια της κύησης.Όπως εξηγεί ο Τιμ Μπέιν του Πανεπιστημίου Monash της Αυστραλίας, “υπάρχει αυτό το γενικό ζήτημα του πότε ξεκινήσαμε, πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά αυτή η ροή συνείδησης, αν δεν μπορούμε να τη θυμηθούμε;”
Η “βασική συνείδηση”, όπως την ορίζουν οι ερευνητές, περιλαμβάνει μια υποκειμενική προοπτική που αποτελείται από διακριτές εμπειρίες φαινομένων, όπως η γεύση του καφέ ή το άρωμα της λεβάντας. Το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι τα περιεχόμενα κάθε συνειδητής στιγμής ενσωματώνονται σε μια ενιαία εμπειρία.
Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τέσσερα βασικά μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας που συνδέονται με τη συνειδητή αντίληψη:
- Δίκτυα του εγκεφάλου: Οι σαρώσεις αποκαλύπτουν ότι όταν είμαστε ξύπνιοι, το δίκτυο προεπιλογής (DMN) εναλλάσσεται με το δίκτυο εκτελεστικού ελέγχου (ECN) και το δίκτυο ραχιαίας προσοχής (DAN). Εντυπωσιακά, αυτά τα δίκτυα είναι ήδη παρόντα στα νεογέννητα και φαίνεται να αναπτύσσονται στο τελευταίο στάδιο της εγκυμοσύνης.
- Εναλλαγή προσοχής: Έρευνες του 2021 έδειξαν ότι βρέφη 3-12 μηνών παρουσιάζουν παρόμοια δραστηριότητα στον μετωπιαίο φλοιό με τους ενήλικες όταν μετατοπίζουν την προσοχή τους.
- Πολυαισθητηριακή ολοκλήρωση: Μελέτες έχουν δείξει ότι τα βρέφη βιώνουν το φαινόμενο McGurk, όπου ο εγκέφαλος συνδυάζει οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα σε μια ενιαία αντίληψη. Για παράδειγμα, όταν βλέπουν κάποιον να προφέρει “μπα-μπα” αλλά ακούν “γκα-γκα”, αντιλαμβάνονται “ντα-ντα”, όπως ακριβώς και οι ενήλικες.
- Αναγνώριση μοτίβων: Η έρευνα της Τζούλια Μόζερ στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν έδειξε ότι τα νεογέννητα παρουσιάζουν την αντίδραση P300 – ένα εγκεφαλικό κύμα που εμφανίζεται όταν εντοπίζουμε παρεκκλίσεις σε μοτίβα ήχων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιθανότητα συνείδησης πριν τη γέννηση. Η βιοηθικός Κλαούντια Πάσσος-Φερρέιρα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης υποθέτει ότι τα έμβρυα μπορεί να έχουν συνείδηση στα τελευταία στάδια της κύησης, αν και πιθανώς να βρίσκονται σε κατάσταση καταστολής λόγω χημικών ουσιών στο αμνιακό υγρό.
Ωστόσο, υπάρχουν και αντίθετες απόψεις. Οι Χένρι Τέιλορ και Άντριου Μπρέμνερ του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ υποστηρίζουν ότι η συνείδηση απαιτεί πιο σύνθετες νοητικές ικανότητες, όπως η σκόπιμη δράση και η ρητή μνήμη. Αυτό θα σήμαινε ότι τα νεογέννητα δεν έχουν πλήρη συνείδηση.
Αυτές οι έρευνες έχουν σημαντικές πρακτικές εφαρμογές. Η αναγνώριση της πιθανότητας συνειδητής εμπειρίας στα βρέφη έχει οδηγήσει σε αλλαγές στην ιατρική περίθαλψη, όπως η χρήση αναισθησίας στις χειρουργικές επεμβάσεις νεογνών.
Η ψυχολόγος Άλισον Γκόπνικ του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ προτείνει ότι η συνείδηση των βρεφών μπορεί να είναι πιο διάχυτη από των ενηλίκων. Αντί για εστιασμένη προσοχή σαν “προβολέας”, τα βρέφη μπορεί να βιώνουν τον κόσμο σαν “φανάρι”, με μια πιο ολιστική αντίληψη του περιβάλλοντός τους. Όπως σημειώνει ο Μπέιν, “ίσως τα πάντα να είναι συνειδητά ταυτόχρονα”.
Η έρευνα αυτή συμβάλλει επίσης στην ανάπτυξη θεωριών συνείδησης, όπως η Θεωρία Ολοκληρωμένης Πληροφορίας (IIT), που υποστηρίζει ότι οι υποκειμενικές εμπειρίες προκύπτουν από τον τρόπο που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και συνδυάζει πληροφορίες. Η μελέτη της αναδυόμενης συνείδησης στα βρέφη μπορεί να προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την αξιολόγηση τέτοιων θεωριών.
